در حقوق اسلام، زن در مقابل شوهر تکلیف و وظیفه اقتصادی بر عهده ندارد و در عین حال از استقلال اقتصادی و اجتماعی برخوردار است. اسلام به شکل بی‌سابقه‌ای جانب زن را در مسائل مالی و اقتصادی رعایت کرده است از طرفی به زن استقلال و آزادی کامل اقتصادی داده و دست مرد را از مال و کار او کوتاه کرده است

سید محمد مشکوة الممالک - بررسی دیدگاه اسلامی در خصوص "حق استقلال مالی و تصرف در اموال"

اختصاصی طنین یاس :
منظور از استقلال مالی، اهلیت تمتع می‌باشد یعنی صلاحیت دارا بودن حقوق. مطابق ماده 956 قانون مدنی هر انسانی اعم از زن و مرد در هر وضعیت و در هر سن از اهلیت تمتع برخوردار است و می‌تواند دارای حق شود و از جمله می‌تواند مالک مال گردد.
در حقوق اسلام، زن در مقابل شوهر تکلیف و وظیفه اقتصادی بر عهده ندارد و در عین حال از استقلال اقتصادی و اجتماعی برخوردار است. اسلام به شکل بی‌سابقه‌ای جانب زن را در مسائل مالی و اقتصادی رعایت کرده است از طرفی به زن استقلال و آزادی کامل اقتصادی داده و دست مرد را از مال و کار او کوتاه کرده و حق قیمومت در معاملات زن را از مرد گرفته و از طرف دیگر با برداشتن مسئولیت تأمین بودجه خانوادگی از دوش زن، او را معاف کرده است.

اصل 46 قانون اساسی نیز مالکیت همه افراد اعم از زن و مرد و اعمال آن را به رسمیت شناخته است و در این زمینه تفاوتی میان زن و مرد وجود ندارد.
آیه کریمه «للرجال نصیب مما اکتسبوا و للنساء نصیب مما اکتسبن» (نساء / 31) مؤید آن است که دستاورد و درآمد زن ملک اوست و شوهر با مرد دیگری نمی‌تواند خود را مالک آن یا شریک در آن بداند در واقع اسلام با اعلام استقلال اقتصادی زن نه فقط او را به طغیان علیه شوهر و خانواده برانگیخت، بلکه به آن وسیله خانواده را نیز استواری بخشید.
رسول گرامی اسلام در سخنی احترام دارایی‌های مسلمان را برابر با احترام به جانشین قرارداد و فرمود: «و خرقه ماله کحرم دمه». بدین ترتیب باید گفت در اسلام، اصل بر استقلال اقتصادی است و هر کس ثروتی را از راه مشروع مالک شود اختیار تصرف شرعی با خود اوست و کسی جز از طریق قانونی و شرع حق تصرف در آن را ندارد .
مراد از حق تصرف در اموال، اهلیت استیفاء یا قانونی می‌باشد که به معنای صلاحیت در اجرا و اعمال حقوق است. بر اساس ماده 958 قانون مدنی اگر شخص بخواهد حقوق مالی خود را اعمال و اجرا کند بایستی عاقل، بالغ و رشید باشد و در این حکم کلی، تفاوتی میان زن و مرد وجود ندارد و زن می‌تواند مستقلاً در دارایی خود هر تصرفی را که می‌خواهد بکند.
شیخ طوسی در این باره می‌گوید: با بلوغ دختر و رشد او، اموالش به او تحویل می‌گردد و او مجاز است که هر نوعی تصرفی در آن معمول دارد چه شوهر داشته باشد یا خیر و در صورت داشتن شوهر نیز تصرف زن در اموال خودش، نیاز به اذن شوهر ندارد.
بنابراین زن همان گونه که در کسب ثروت و فعالیت‌های اقتصادی مستقل است در هزینه ثروت خویش نیز مستقل است و شوهر از نظر قانونی و شرعی حق ندارد مانع هزینه اموال همسرش شود حتی اگر شوهر مخارج و نفقه زن را به صورت هفتگی یا ماهیانه پرداخت نماید ولی زن آن را مصرف نکند زیرا نفقه دریافتی ملک اوست و شوهر حق بازپسگیری آن را ندارد .
  "حق برخورداری از محاکمه عادلانه"
حق برخورداری از محاکمه عادلانه را می‌توان بدین شرح معرفی نمود:
حق دادخواهی

 الف): اگر شخصی اعم از زن و مرد مورد تعدی و تجاوز و یا ظلم قرار گرفت این حق را خواهد داشت که آزادانه بدون هیچ مانعی به دادگاه صالح مراجعه و درخواست احقاق حق و رفع ظلم بنماید.

ب) اگر شهروندی در معرض اتهام قرار گرفت باید بتواند در دادگاه صالح از خود دفاع نماید و برای این دفاع نباید محدودیت خاصی وجود داشته باشد.

اصل 34 قانون اساسی مقرر می‌دارد: ‌«دادخواهی حق مسلم هر فرد است و هر کس می‌تواند به منظور دادخواهی به دادگاه‌های صالح رجوع نماید همه افراد ملت حق دارند اینگونه دادگاهها را در دسترس داشته باشند و هیچ کس را نمی‌توان از دادگاهی که به موجب قانون حق مراجعه به آن را دارد منع کرد.»

علاوه بر اصل یاد شده، اصول 32 الی 39 قانون اساسی ابعاد مختلف بهره‌مندی از این حق را بررسی کرده است و به حق انتخاب وکیل، امکان استفاده از وکیل تسخیری، حق استفاده از اصول مسلم حقوق جزا نظیر اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها و عطف به ماسبق نشدن قوانین، ممنوعیت شکنجه و هتک حرمت، علنی بودن دادگاه‌ها اشاره گردیده است و بر رعایت حق فوق بدون در نظر گرفتن جنسیت افراد تأکید شده است.

"حق تحصیل و آموزشی"

 با توجه به اهمیتی که سطح بالای سواد در رشد و توسعه کشورها دارد جوامع سعی دارند که امکانات سواد آموزی همگانی را فراهم کرده و در راه ریشه کن کردن بیسوادی تلاش نمایند.
در قرآن هر جا از علم تعریف شده است امتیاز به خصوص به مردها داده نشده است و زن‌ها نیز همان امتیاز را دارند. در روایات نیز دستور به تحصیل علم فراوان است مانند روایت معروفی که پیامبر فرمودند: «طلب العلم فریضه علی کل مسلم» و با تعبیر مسلم مذکر و مؤنت یکسان به حساب رفته‌اند. اگر زن و مرد هر دو برای تحصیل علم استعداد دارند و اگر اسلام این وظیفه را از هر دو خواسته و اگر فرقی میان زن و مرد گذشته است در نتیجه یکی از کارهای مهمی که زنان باید به آن توجه داشته باشند تحصیل علم و تکمیل خودشان است. اصل 3 قانون اساسی یکی از وظایف دولت را آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی می‌داند. همچنین اصل 30 قانون اساسی مقرر می‌دارد که: «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه تا پایان دوره متوسط فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.» قید برای همه ملت توهم هرگونه تبعیض در استفاده از آموزش و پرورش رایگان را از بین می‌برد.
"حق برخورداری از تأمین اجتماعی، خدمات بهداشتی درمنی و بیمه"
یکی از حقوقی که در قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران برای تمامی افراد در نظر گرفته شده است حق برخورداری از تأمین اجتماعی، خدمات بهداشتی درمانی و بیمه است.
حق تأمین اجتماعی اگرچه در دوران مدرن وارد حقوق اساسی بشر گردیده است، اما در متون اسلامی نیز نشان آن مشاهده می‌شود. در عهدنامه امیرالمؤمنین علی (ع) به مالک اشتر، اولویت دادن به کودکان و پیران و نیازمندان و زمین گیران در بهره‌مندی از خدمات اجتماعی و امدادی دستور داده شده است .
اصل 29 قانون اساسی حق برخورداری از تأمین اجتماعی و خدمات بهداشتی درمانی را حق همگانی دانسته و دولت را موظف به اجرای آن کرده ست و در این زمینه تفاوتی میان زن و مرد مشاهده نمی‌شود.

"حق تابعیت"
  تابعیت عبارت از رابطه سیاسی و معنوی است که شخص را به دولت معینی مرتبط می‌سازد.
تابعیت یکی از حقوق تمام افراد است و تمام افراد اعم از زن و مرد حق دارند تبعه کشوری باشند. یکی از عوامل تغییر تابعیت ازدواج است یعنی ازدواج ممکن است منجر به تغییر تابعیت زن یا شوهر گردد. ماده 987 قانون مدنی اشعار می‌دارد: «زن ایرانی که با تبعه خارج مزاوجت می‌نماید به تابعیت مملکت زوج، زن را بین حفظ تابعیت اصلی و تابعیت زوج مخیر بگذارد در این مورد زن ایرانی اگر بخواهد تابعیت مملکت زوج را دارا شود و علل موجهی هم برای تقاضای خود در دست داشته باشد به شرط تقدیم تقاضای کتبی به وزارت امور خارجه ممکن است با تقاضای او موافقت گردد.» و مطابق بند 6 ماده 976 قانون مدنی، هر زن خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند، تبعه ایران محسوب می‌شود. ممکن است در بادی امر به نظر آید که تحمیل تابعیت شوهر به زن، استقلال و حقوق زن را از بین برده و نوعی نابرابری حقوقی به حساب می‌آید اما در واقع شکی نیست که نهاد خانواده باید از مستحکم‌ترین نهادهای جامعه باشد و تمام قوانین باید در جهت استحکام این نهاد وضع گردند لذا امروزه اکثر قوانین پذیرفته‌اند که به منظور حفظ وحدت خانواده، پسندیده است که زن و شوهر دارای یک تابعیت باشند اما اینکه تابعیت کدامیک بر دیگری تحمیل شود، به دو گونه می‌توان عمل کرد که اکثراً تابعیت شوهر را بر زن تحمیل کرده‌اند که نمونه‌های بارز قوامیت مرد در خانواده می‌باشد.
برخی نیز بر این باورند که در غیر این صورت زن از حقوق و مزایایی که شوهر و فرزندانش در مملکت بهره‌مند هستند به علت اختلاف تابعیت محروم خواهد بود و در نتیجه مشکلاتی ایجاد خواهد شد .
"تساوی در ارتباط با خالق"
همه انسان‌ها از یک موجود برین که خالق همه کائنات است به وجود آمده‌اند «الله الذی خلقکم ثم رزقکم ثم یمیتکم ثم یحییکم» (روم / 40) با درک و پذیرش این تساوی است که افراد انسانی اشتراک خود را در اینکه همه آنان مورد فیض و محبت الهی هستند در می‌یابند مگر اینکه با ارتکاب جنایت و یا خیانت به خویشتن و یا دیگران خود را از قابلیت فیض و محبت الهی محروم سازند و در این زمینه تفاوتی میان زن و مرد وجود ندارد.
"تساوی در برخورداری از خوراک و پوشاک"
در آیات قرآن که از خوراکی‌ها، ذکری به میان آمده است استفاده از آن‌ها برای زن و مرد یکسان قرار داده است مانند «... کلوا و اشربوا من رزق الله و لا تغثوا فی الارض مفسدین» (بقره / 60) و نیز آیه «و کلوا مما رزقکم الله حلالاً طیباً واتقوا الله الذی انتم به مؤمنون» (طه /53 و 54)
به علاوه آیه 14 سوره نحل دلالت می‌کند بر آنکه خداوند کسی است که دریا را رام کرد تا از صید آن گوشت تازه بخورید و از آن زیورهایی بیرون آورید که آن‌ها را می‌پوشید و کشتی‌ها را می‌بینید که در آن دریا را بشکافند. از خوراکی‌های دریایی و مسافرت با کشتی و تجارت و کسب روزی زن و مرد بطور یکسان استفاده می‌کنند اما زیورها بیشتر مورد استفاده زنان قرار می‌گیرد.
نتیجه آنکه در آئین اسلام زن نوعاً مانند مرد به ایمان و معرفت مکلف و در کارهای نیکو و در عبادات و معاملات مخاطب است. در آیات قرآن موارد بسیاری یافت می‌شود که زن و مرد با هم و در عرض هم به تکالیفی مکلف و مأمور شده‌اند. اگر نظری به عقاید ملل و شرایع سابق نسبت به زنان بیاندازیم و از روی انصاف بسنجیم خواهیم یافت که زنان هر چه در جامعه امروز دارند مرهون اسلام و در نتیجه دستورهای اسلامی است زیرا تا پیش از پیدایش این آئین شریف زن دارای هیچگونه شئون اجتماعی و واجد هیچ قسم حقی از حقوق انسانی نبوده و کمترین مداخله‌ای در زندگی اجتماعی نداشت و مردان حاضر نبودند که کوچکترین پایه و مقامی برای آنان قائل شوند اما اسلام با رویکردی نوین جایگاه حقوق زن را در نظرگرفت.
هدایت حضرت حق همراه با عقل ، فطرت و نبوت انبیاء  ، امامت امامان ، قرآن کریم و آگاهان و بینایان برای بکارگیری این آزادی ، اراده و اختیار انسان را دنبال می‌کند تا در سایه این همه لطف و عنایت پروردگار از آزادی خود استفاده کند و به انتخاب امور برتر برخیزد و از این راه به سعادت دنیا و آخرت دست یابد.
منابع:
قرآن کریم
بحارالانوار
تحریرالوسیله
ترمینولوژی حقوق
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
قانون کار جمهوری اسلامی ایران
قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران
قانون حمایت خانواده
و....
سید محمد مشکوة الممالک - بررسی دیدگاه اسلامی در خصوص "حق استقلال مالی و تصرف در اموال"
 برای مطالعه بخش اول اینجا  و  بخش دوم اینجا کلیک کنید