نهاد خانواده، اصلی‌ترین رکن جامعه و بستر فرهنگ‌های گوناگون و زمینه ساز خوشبختی و یا بدبختی انسان‌ها و ملت ها است. و از این رو، اسلام که برنامه سعادت و تکامل بشر است عنایت ویژه‌ای به سلامت، رشد و پویایی این نهاد سرنوشت ساز دارد. خانواده، نهادی است که بر پایه ازدواج زن و مرد، شکل می‌گیرد و با تولید مثل توسعه می‌یابد. این نهاد، اساس سازندگی شخصیت انسان و مهم‌ترین عامل تکامل جامعه بشری است. پیامبر اکرم صلی صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «در اسلام بنیادی نهاده نشده که در نزد خدا، از ازدواج، محبوب‌تر باشد.»
1- حسن خلق
خداوند در قرآن می‌فرماید: جلوه رحمت خداست که بر مردم نرم خو و مهربان باشی، اگر تند خو و سخت دل بودی، مردم از حول محور وجود تو پراکنده می‌شوند. حضرت مجتبی علیه السلام می‌فرمایند: خوبترین خوبی‌ها، اخلاق نیک است. حضرت محمد صلوات الله علیه و آله فرمودند: «محبوبترین شما نزد من، و نزدیکترینتان به من در قیامت، خوش خلق‌ترین شماو آن کسی است که دارای شدیدترین تواضع باشد.
2–محبت
اصل محبت و عشق را، حضرت حق در قلب زن و شوهر نسبت به یکدیگر قرار داد و آن را از نشانه‌های وجود خود دانست و این حقیقت، نمایشگر عظمت مسئله محبت زن و مرد، بخصوص عشق و علاقه مرد به زن است.
این محبت و عشق در ابتدای ازدواج، حتی قبل از عقد، شکوفا می‌شود و به نهایت می‌رسد .بر مرد و زن است که این نعمت باطنی و این حالت عالی قلبی که موجب خوشی در زندگی ، عیش ، عشرت ، صفا و پاکی است را توسط جانبداری از هم، گذشت و عفو ، خوش اخلاقی و تعاون، توقع به اندازه از یکدیگر، حفظ شخصیت و شئون طرفین و پرهیز از بگو و مگوهای بی‌قدر و قیمت حفظ کنند.. از عللی که باعث ضربه خوردن به عشق و محبت است بپرهیزند که حفظ بنای عشق عبادت و خراب کردن خانه محبت بدون تردید معصیت و موجب عقاب الهی در قیامت و سبب عذاب در زندگی دنیائی است.
حضرت صادق علیه السلام برای کسی که هنر جلب محبت دیگران را نسبت به خود دارد دعا کرده و می فرماید: خدا رحمت کند انسانی که دوستی مردم را به جانب خود جلب می‌کند.
تبدیل عشق و علاقه به کینه ، نفرت و دشمنی در صورتی که ملاک عقلی و شرعی در کار نباشد، تبدیل نعمت حق به ناسپاسی است، حفظ محبت و ابراز آن به یکدیگر مسبب خوشحالی در دنیا و آخرت است.
در حدیث قدسی آمده: آفریده ها عیال من هستند. محبوبترین آنها نزد من، مهربانترین ایشان نسبت به آفریده من و آنکه در راه برطرف کردن نیازشان سعی و کوشش بیشتری دارد.
بر اساس این مطالب، محبت در قلب زن نسبت به مرد و عشق در قلب مرد نسبت به زن از نشانه‌های وجود خدا و از نعمتهای خاص حضرت حق است که بهترین علت برای تداوم زندگی و ظهور صفا و صمیمیت در صحنه حیات است که ازدیاد آن لازم و دوری از آن واجب است.
امام صادق علیه السلام فرمودند: زُیّنَ لِنّاسِ حُبُّ الشَهَواتِ مِنَ النساءِ و البنین.
مردم لذتی در دنیا و آخرت بیش از لذت از زن نمی‌برند و این است قول حق.
البته باید به این حقیقت توجه کرد، که عشق و محبت به زن جنبه افراط به خود نگیرد، محبت در حد افراط انسان را از پیمودن راه حق و انجام عمل صالح باز می‌دارد، بخصوص اگر زن از طریق عشق مرد به خودش بخواهد بر مرد حکومت کند و خواسته‌های اضافی خود را بر مرد تحمیل کند.
علاقه و محبت به زن و به هر چیزی باید تابع ایمان انسان به حضرت حق و روز قیامت باشد و مانع حرکت انسان به سوی کمالات و انجام اعمال صالحه نشود. اگر محبت به زن بخواهد بستری برای معصیت ، اسراف یا خودداری از انجام فرائض حق گردد، باید تعدیل شود که اینگونه محبت، آمیخته با حالت شیطانی و بدور از رضا و خشنودی حق است.
3- کم‌توقعی
هر مرد و زنی از نظر جسمی و روحی دارای قوت و قدرتی مخصوص به خود است، درک این قدرت و قوت، بستگی به مدتی معاشرت و برخورد طبیعی و اخلاقی دارد.
در سوره بقره آیه 286 ، انعام آیه 152 ، اعراف آیه 42 و مومنون آیه 62 به این حقیقت اشاره کرده که هیچ کس را جز به اندازه توان او تکلیف نمی کنیم .
با استناد به آیات قران زن و شوهر، باید در مسأله درخواستها و توقعاتشان از یکدیگر، این اخلاق کریمانه و صنعت رحیمیه حضرت حق را سرمشق و الگوی خود قرار دهند. اولاً چه در امور مادی وچه در امور معنوی خارج از قدرت و طاقت، از یکدیگر چیزی نخواهند . باید قدرت و توان یکدیگر را در خواسته‌ها در نظر بگیرند ،توقعات خود را به اندازه وسع و طاقت موجود قرار داده تاحدی که به شیرینی و با اشتیاق انجام شود.
پرتوقعی گاهی همان ارائه تکلیف بیش از حد طاقت است، بدون شک وقتی خواسته پرتوقع از طرف همسر تحقق پیدا نکند، موجب کدورت در دل، کینه و نفرت و در نتیجه تلخ شدن زندگی و خراب شدن ساختمان صمیمیت، عشق و محبت است.
امام صادق علیه السلام فرمودند: برای بهشت دری است به نام معروف، از آن در جز اهل معروف وارد نمی‌شوند و اهل معروف در دنیا، اهل معروف در آخرتند. کم‌توقعی نوعی معروف، حسنه‌ای از حسنات روحی است چرا زن و شوهر در این تجارت پرسود شرکت نکنند و تا پایان عمر خود، از این حقیقت الهی بهره‌مند نشوند.
4- گذشت و عفو
زن و شوهر ممکن است گاهی نسبت به یکدیگر مرتکب خطا و اشتباه شوند، زن امکان دارد در مسئله خانه‌داری، توجه به فرزندان، رعایت حق شوهر دچار خطا شود، مرد نیز ممکن است در رفتار و کردار، کارگردانی نسبت به منزل وقضاوت در حق زن دچار اشتباه شود، اشتباه و خطائی که از هر دو طرف قابل گذشت و عفو است. عفو و گذشت آراسته به احسان است.به فرموده قرآن عفو کنندگان محبوب خدا هستند «و العافینَ عَنِ النّاسِ و الله یُحِّبُ المُحْسنین»
عفو و گذشت به اندازه‌ای مهم است که قرآن مجید اجر عفو کننده را بر خدا می داند: فَمن عَفا و اَصْلَح فَاجْرهُ علی الله کسی که گذشت کند و اصلاح نماید اجرش بر خداست.
امام صادق علیه السلام فرمود: سه چیز از مکرمت‌های دنیا و آخرت است، گذشت از کسی که بر تو ستم کرده، صله رحم کسی که با تو بریده، بردباری نسبت به آنکه در حق تو به نادانی رفتار کرده است.
براساس آیات قرآن و روایات: عفو محبوب خدا، اجر عفو کننده برخدا، از مکارم دنیا و آخرت، موجب نجات از جهنم، و همرنگی با اهل بیتاست همچنین گذشت کم، نشانه بیماری ، عیب باطن، و شرارت نفس انسان است.
5- تغافل
خود را به فراموشی زدن یا تغافل از صفات بسیار پسندیده و با ارزشی است که درمیان مردم بسیار کم است. دیدن خطا و تقصیر، مشاهده عیب و نقص، و خود را به فراموشی زدن، به شکلی که طرف مقابل یقین کند، انسان از مسئله به هیچ عنوان مطلع و آگاه نشده، از عالیترین حالات روحی و پرقیمت‌ترین صفات انسانی است.
این نهایت کرامت و بزرگواری شخصیت فرد است که مرد از زن خود خطائی ببیند یا زن از شوهر خود اشتباهی ملاحظه کند، و خود را در کمال جوانمردی و کرامت، عمداً به فراموشی بزند وآن را در تمام پیش‌آمدهای آینده حفظ کند.
امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: نیمی از وجود عاقل وخردمند صبر و بردباری است و نیم دیگرش خود را به فراموشی زدن است. و نیز فرمودند: تدبیری مانند خود را به بی خبری زدن، و حلمی همچون خود را به فراموشی زدن نیست.
توقع عصمت همه جانبه داشتن، بی‌گذشتی، به رخ کشیدن خطا، و به قول معروف مته در خشخاش گذاشتن همه و همه خلاف اخلاق است و امیرالمومنین علیه السلام آن را باعث ناگواری زندگی می داند.
عفو و گذشت و از آن بالاتر تغافل ، برای زن و شوهر امری لازم است و با این گونه صفات پسندیده و اخلاق حمیده عیش و زندگی همراه با لذت و خوشی برقرار می شود که باعث آرامش کامل جسم و جان در مقابل هجوم بسیاری از امراض و بیماری هاست.
6- تقوا و عدالت
بر زن و شوهر لازم است نسبت به یکدیگر مسائل الهی و دستورات اسلامی را رعایت کنند، رعایت واقعیات جز با بکارگیری تقوا و عدالت، یعنی پرهیز از سیئات ، بدخلقی و رفتار ناپسند امکان ندارد . عدالت یعنی دور بودن از افراط و تفریط در تمام برنامه‌ها.
ستم به زن از جانب مرد، ستم به مرد از جانب زن به هر اندازه که باشد، گرچه گروهی آن را قابل توجه ندانند؛ قبیح است.
ضعف های زن و مرد باید با برخوردهای زیبای هم جبران شود. آن ها نباید با هم بجنگند و خانه را میدان مبارزه و جارو جنجال قرار دهند.
امیرالمومنین در نامه‌ای خطاب به امام حسن مجتبی (ع) مسائل مهمی را متذکر شدند. از جمله درباره هویت زن نوشتند: همانا زن دسته گلی خوشبو است، نه منبع قدرت و نیروی جسمی.
نتیجه:
برای ایجاد خانواده‌ای موفق، ابتدا باید از بنیان گزینش والایی داشته باشیم یعنی در انتخاب همسری شایسته قدم محکمی برداریم چرا که همه مسائل زندگی به زن ، مرد و معیارهای وجودی آنها بستگی دارد که هر چقدر این معیار ها با قرآن وسیره اهل بیت هم خوانی داشته باشد بیشتر می توانیم طعم عشق،موفقیت و داشتن خانواده ای اسلامی و موفق را بچشیم.
منابع:
قرآن
بحار الانوار
کافی
وسایل الشیعه
