حکمت های تشکیل خانواده و حقوق همسران از دیدگاه روایات معصومین

آرامش روانی مهم ترین حکمت ازدواج / تعادل و ارامش روانی با شناختِ حقوق دو جانبه زن و مرد

نخستین حکمت تشکیل خانواده که قرآن کریم، آن را با صراحت بیان کرده است رسیدن به آرامش روانی است .بدون آرامش روانی نمی‌توان از جوان، انتظار تقوا داشت. بدون آرامش روانی، نه نسل سالم و صالح پدید می‌آید ونه سازندگی اخلاقی و اجتماعی اتفاق می‌افتد و ارزش‌های دینی و آرمان های توحیدی نیز گسترش نمی‌یابد.

سید محمد مشکوة الممالک
طنین یاس :
از نگاه کسانی که برای خانواده قداست قائل نیستند، هدف اصلی از تشکیل خانواده، بهره‌گیری از تمتّعات جنسی است؛ بلکه در بسیاری از موارد، هدفی جز این وجود ندارد؛ اما از نگاه قرآن و احادیث اسلامی، تشکیل خانواده، دارای حکمت‌ها و دلایل متنوع روانی، اخلاقی، اجتماعی و دینی است و این حکمت‌ها در واقع اصول و پایه‌های تاکید اسلام بر تشکیل خانواده و ضرورت تقویت و تحکیم این نهاد، شمرده می‌شوند.
از جمله حکمت های تشکیل خانواده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
-آرامش روانی
نخستین حکمت تشکیل خانواده که قرآن کریم، آن را با صراحت بیان کرده است رسیدن به آرامش روانی است و از نشانه‌های او این است که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنارشان آرام گیرید و میانتان دوستی و رحمت نهاد. آری! در این نعمت برای مردمی که می‌اندیشند، قطعاً نشانه‌هایی است.
در روایتی از امام علی علیه السلام چنین بیان شده:  سه چیز مایه انس است، زن سازگار، فرزند شایسته و دوست همراه.
-سازندگی اخلاقی
از نگاه قرآن کریم، تشکیل خانواده به وسیله پسر و دختر جوان، در واقع به معنای تهیه کردن لباس تقواست. قرآن تصریح می‌فرماید: زن و شوهر لباس یکدیگرند: هُنَّ لباسُ لکُم و أنتم لباسُ لَهُنَّ. آنها لباس شما هستند و شما لباس آنهایید.
-سازندگی اجتماعی
تشکیل خانواده، نه تنها در تأمین آرامش روانی و سازندگی اخلاقی نسل جوان، فوق‌العاده موثر است. بلکه در سازندگی جامعه انسانی نیز نقش اساسی دارد.
-جلوگیری از فساد اخلاقی و اجتماعی
قرآن می‌فرماید: بر شما باد جامه پرهیزگاری که آن، بهترین جامه  است.  و از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است، هر کس ازدواج کند، نصف دینش را حفظ کرده است و در حدیثی دیگر آمده که  در نصف دیگر یا بقیه آن، تقوای الهی پیشه کند.

  -اساسی ترین هدف در تشکیل خانواده
مهم‌ترین نکته قرآنی در تبیین حکمت ازدواج در قرآن، این است که خداوند، وقتی می‌خواهد حکمت ازدواج و تشکیل خانواده را بیان کند، نمی‌گوید حکمت، خلقت همس و تشکیل خانواده، بقای نسل، فرزند صالح ، پیشگیری از فساد، یا سازندگی اخلاقی و اجتماعی است. بلکه به حکمتی اشاره می‌کند که بدون آن، هیچ یک از اهداف خلقت انسان، قابل تحقق نیست و آن، عبارت است از آرامش روانی. بدون آرامش روانی نمی‌توان از جوان، انتظار تقوا  داشت. بدون آرامش روانی، نه نسل سالم و صالح پدید می‌آید ونه  سازندگی اخلاقی و اجتماعی اتفاق می‌افتد و ارزش‌های دینی و آرمان های توحیدی نیز گسترش نمی‌یابد.
سلامت خانواده از مهمترین مسائل مرتبط با زندگی انسان است، شناختِ  حقوق دو جانبه زن و مرد از جمله موارد مهمی است که می تواند تعادل و آرامش روانی را در نظام خانواده پدید آورد.
* حقوق دوجانبه میان زن و شوهر
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:
هر اندازه بر ایمان بنده افزوده شود، محبتش به همسرش افزون‌تر می‌شود.
امام صادق علیه السلام فرمودند: گمان نمی‌کنم که هیچ مردی،‌ به خوبی ایمانش افزوده شود، مگر آن که محبتش به همسر افزون گردد.
پیامبر خدا فرمودند: در روز رستاخیر، مردی از امت مرا می‌آوردند، در حالی که هیچ کار نیکی که به سبب آن، برایش امید بهشت برود. ندارد. اما خداوند متعال می‌فرمایدکه او را به بهشت ببرید، چرا که به خانواده‌ش مهر می‌ورزید.
امام صادق علیه السلام فرمودند: مرد در [اداره] خانه و خانواده‌اش، به سه خصلت نیاز دارد که باید آنها را به کار برد، اگر چه این ویژگی‌ها در طبیعت (درون) او نباشد: خوش‌رفتاری، گشاده دستی سنجیده، و غیرت برای ناموس ‌داری.
*حق شوهر بر زن
قسمت عمده‌ای از استحکام پایه‌های زندگی، در گرو رعایت حق شوهر از جانب زن است. مرد دوست دارد زن حالات زن بودنش را حفظ کند. لطافت، ، طنازی و عشوه‌گری خود را برای شوهر داشته باشد، مقلد دیگران و قبول کننده دخالت اقوام نزدیک و دور، همسایه و معاشر نباشد.
در هر صورت بر محور خواسته‌های مشروع او زندگی کند، امور خانه را مطابق میل شوهر اداره کند و برای فرزندانش مادر باشد. بعضی از زنان زن بودن خود را فراموش می‌کنند، ضمخت ،خشن ،تند و قهرمان مسلک می‌گردند، که این حالات کام مرد را فوق العاده تلخ و او را از ازدواج پشیمان و گاهی از عمر خود سیر می‌کند.
  اطاعت
از امام باقر (ع) روایت شده است که زنی به نزد رسول اکرم آمد و عرض کرد:« ای رسول خدا! حق مرد بر زن چیست؟ حضرت(ص) فرمود:« این که او را اطاعت کند و سرپیچی از اطاعت ننماید و از خانه چیزی را بی اجازه او تصدق ندهد و بی اجازه او روزه مستحبی نگیرد و در هر حال در امر زناشویی او را ممانعت نکند .
تمکین
زن در غیر مواردی که از نظر شرع محدودیت دارد، واجب است نسبت به خواسته مرد، در مسئله کام‌گیری تسلیم باشد، حتی مستحب است در این زمینه پیش‌قدم شده آمادگی خود را اعلام نماید.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بر زن لازم است از بهترین عطر استفاده کند، زیباترین لباسش را بپوشد، خود را به نیکوترین وجه آرایش کند و صبح و شام همچون طاووس خرامان خود را به شوهر عرضه نماید.
بیرون رفتن از خانه
اگر بیرون رفتن زن از خانه به طور آزاد و دلخواه مصلحت بود، خداوند مهربان آن را گره به زلف اجازه شوهر نمی‌زد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله از بیرون رفتن زنان از خانه بدون اجازه شوهر نهی کردند، اگر زن بدون اجازه و رضای شوهر خارج شود تمام ملائکه آسمان و هرض و انسی که بر او می‌گذرد لعنتش می‌کنند تا به خانه باز گردد.
پرهیز از آزار شوهر و تندخویی و بدزبانی
امام صادق علیه السلام فرمودند: نماز سه نفر قبول نیست. خدمتکار گریخته تا وقتی دست به دست صاحبش بگذارد، زنی که شب تا صبح شوهر از او ناراضی باشد، پیشوایی که مردم او را نخواهند و او امامت کند.
امام صادق(ع) فرموده است:
زن در زندگی با شوهرش بی نیاز از سه چیز نیست، تا توافق کامل با او پدید آید:
1ـ نگهداشتن خود از هر گونه آلودگی و ناپاکی، تا بدین وسیله دل شوهر به او اطمینان پیدا کند.2ـ نگهداری شایسته از شوهر و مراقبت از او، تا عواطف او را نسبت به خویش جلب کند و هنگام لغزش از سوی خود، آن عاطفه او را کمک کند.
3ـ اظهار عشق و محبت به شوهر و خویش را آراستن و به هیأتی زیبا درآمدن تا در چشم شوهر، زیبا جلوه کند و محبت افزون گردد.
حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند :
بهترین شما کسی است که در برخورد با مردم نرم تر و مهربان تر باشد و ارزشمندترین مردم کسانی هستند که با همسرانشان مهربان و بخشنده اند.
شخصى خدمت رسول خدا صلى الله علیه و آله عرض کرد :
همسرى دارم که به هنگام ورود به خانه به استقبالم مى ‏آید و به هنگام خروج ‏بدرقه ‏ام می کند. هنگامى که مرا اندوهناک یافت در تسلیت من می گوید : اگردرباره رزق و روزى مى ‏اندیشى غصه نخور که خدا ضامن روزى است و اگر در امور آخرت مى ‏اندیشى خدا اندیشه و اهتمام ترا زیاده گرداند. پس ‏رسول خدا فرمود :
خداى را در این جهان عمال و کارگزارانى است و این ‏زن از عمال خدا می باشد ، چنین همسرى نصف اجر یک شهید را خواهدداشت.
*حقوق زن بر شوهر
تهیه لوازم زندگی
امام سجاد علیه‌السلام فرمود: وارد شدن به بازار و خرید یک درهم گوشت برای عائله‌ام ، برای من محبوب‌تر از بنده آزاد کردن است.
امام باقر علیه السلام فرمود: سرپرستی زن و بچه در رسیدگی به امور آنان از خوشبختی مرد است.
امام رضا (ع) فرمود:« بر شخص مالدار متمکن واجب است که بر عائله و خانواده اش در مخارج وسعت دهد.
احترام به زن
رسول حق صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که زن می‌گیرد، باید او را احترام کند و فرمود: هر کس همسرش را بیش از سه مشت بزند، خداوند در قیامت در برابر اولین و آخرین رسوایش کند.
 امام سجاد(ع)در رساله حقوق خود در این باره می فرمایند:
اما حق کسی که به جهت ازدواج رعیت تـو حساب می شـود؛ بر تو آنست که بدانی؛ خداوند متعال قرار داده است اورا تسکین دهنده و آرامش بخشنده و نگهدارنده و انیس برای تو؛ پس بر هردو نفر شما واجب است که قدر این مصاحبت را بدانید و از خداوند متعال به خاطر این نعمت تشکر نمائید ؛ زیرا که ایـن نعمت از ناحیـه اوست و واجب است که با نعمت خداوند بدیده تکریم و احترام نگاه شـود و با مهربانی و لطف و خوشروئی با آن برخورد نمائید .
گرچه که شوهر را بر زن حق بزرگیست و اطاعت زن از شوهرش واجب است تا وقتی در آن معصیت خداوند نباشد ؛ اما زن نیز بر شوهر حقوقی دارد که باید رعایت نمایـد پس بر شوهر است که با همسر خویش مهربان بوده و با او انیس و همدم باشد .
زیرا به خاطر لذتی که از زندگی با زن خویش میبرد بر او واجب است  که حق این لذت ادا کند و این حق حق بزرگی می باشد و قوتی نیست مگر به قوت خداوند متعال .
پیامبر (ص) فرمود:« هر مردی بر بداخلاقی همسرش صبر نماید، در نزد خداوند متعال برای صبر بر هر بد اخلاقی، ثواب صبر ایوب پیامبر (ع) را در بلا به او عطا می فرماید و به زنش در عوض هر روزو شب، گناهانی به مقدار شن های پراکنده صحراها می دهد.
از احادیث فوق می توان به این حقیقت دست یافت که اسلام رعایت حقوق همسران را بر یکدیگر بی دلیل واجب نکرده و هرگز نخواسته به نفع زن یا به نفع مرد و علیه یکی از آن دو قانونی وضع نماید. اسلام در قوانین و حقوقی که معین کرده  همواره سعادت مرد و زن و فرزندان آن ها و نهایتاً سعادت جامعه بشریت را در نظر گرفته است.
منابع:
بحارالانوار
میزان الحکمه
رساله حقوق امام سجاد(ع)