قلمدون : رمضان در گوش جان انسان هاى مؤمن، سرود وصل به خدا را سر مى دهد و شکوفاکننده نهال ایمان در بوستان جان آدمی است. رمضان چشمه رحمت الهى را در وادى جان انسان هاى حق طلب جارى مى¬کند، مائده هاى آسمانى را بر سفره دل روزه داران مى¬چیند و شهد شیرین حضور در بهشت را در کام دل انسان مخلص فرو مى¬ریزد.

ماه مبارکی که یکی از موهبت­های خاص خداوند متعال به بندگان خویش، ماه نزول قرآن، ماه مغفرت و آمرزش، ماه جود و کرم، ماه بخشش و نیکوکاری، ماه ایثار و از خود گذشتگی، ماه جهاد و کوشش، ماه سعی و تلاش، ماه رحمت و سازندگی و ماه ضیافت­الله است. رمضان در گوش جان انسان هاى مؤمن، سرود وصل به خدا را سر مى دهد و شکوفاکننده نهال ایمان در بوستان جان آدمی است. رمضان چشمه رحمت الهى را در وادى جان انسان هاى حق طلب جارى مى­کند، مائده هاى آسمانى را بر سفره دل  روزه داران مى­چیند و  شهد شیرین حضور در بهشت را در کام دل انسان مخلص فرو مى­ریزد. خداوند متعال روزه را در این ماه وسیله ای برای تهذیب نفس و غلبه یافتن و چیرگی بر نفس و این  ماه را  ماه صبر و استقامت و بالاخره ماه خودسازی و اصلاح جامعه قرار داده است. روزه، در میدان صبر و بردبارى، روح انسان را استوار مى­سازد و ظلمت خودخواهى و خودمحورى را مبدل به نورانیت تواضع و ایثار مى نماید. از آنجایی که رمضان بهار عمر و بهترین فرصت برای تزکیه و خودسازی است، این ماه مزایایی دارد که شاعران بر اساس این ویژگی‌ها به خلق زیبایی و هنر در شعر می‌پردازند. این ویژگی‌ها را می‌توان این‌گونه برشمرد: غالب شدن بر نفس خویش؛ زیاد شدن قوت پرهیز در انسان به حدی که از حرام به سوی حلال می‌رود؛ قدر نعمت‌ها را بیش‌تر می‌داند و طبعا در درازمدت از نعمت‌های خداوندی لذت و بهره بیش‌تری می‌برد؛ با محرومان هم درد می‌شود و گرسنگی را درمی‌یابد و به حال آنان می‌اندیشد؛ از یک وعده غذای خود می‌کاهد و آن را به گرسنه‌ای می‌دهد و این گونه انسان از مرتبه‌ی جسمانیت به مرتبه عقلانیت می‌رسد و مقام و مرتبه انسانی خویش را تعالی می­بخشد. یکی از داروهای مفید برای درمان نفس که به بدی و زشتی گرایش دارد، ماه مبارک رمضان است که شاعران بسیاری در این زمینه سخن گفته‌اند. یکی از سرآمدان شعر و ادب فارسی  عطّار نیشابوری است که در زمینه عرفانی از مرتبه‌ای بالا برخوردار بود؛ وی با نگاه ژرف  و کلام راسخ خویش به اسرار و آداب روزه واقعی می­پردازد:

 ای در غرور نفس به سر برده روزگار

برخیز و کارکن که کنون است وقت کار

ای دوست ماه روزه رسید و تو خفته‌ای

آخر ز خواب غفلت دیرینه سر برآر

سالی دراز بوده‌ای اندر هوای خویش

ماهی خدای را شو و دست از هوا بدار

پنداشتی که چون نخوری روزه? تو آنست

بسیار چیز هست جز این شرط روزه‌دار

هر عضو را بدان که به تحقیق روزه‌ای است

تا روزه? تو روزه بود نزد کردگار

اول نگاهدار نظر تا رخ چو گل

در چشم تو نیفکند از عشق خویش خار

دیگر ببند گوش ز هر ناشنودنی

کز گفت و گوی هرزه شود عقل تار و مار

دیگر زبان خویش که جای ثنای اوست

از غیبت و دروغ فروبند استوار

دیگر به وقت روزه‌گشادن مخور حرام

زیرا که خون خوری تو از آن به هزار بار

دیگر بسی مخسب که در تنگنای گور

چندانت خواب هست که آن نیست در شمار

دیگر به فکر آینه? دل چنان بکن

کز غیر ذکر حق ننشیند برو غبار

این است شرط روزه اگر مرد روزه‌ای

گرچه ز روی عقل یکی گفتم از هزار

مویت سپید گشت و دل تو سیاه شد

تا کی کند سپیدگری ای سیاه کار

یارب به حق طاعت پاکان پاک دل

یارب به حق روزه? مردان روزه‌دار

کز هرچه دیده‌ای تو ز عطار ناپسند

کانرا نبوده‌ای تو به وجهی پسند کار

چون با در تو گشت و پشیمان شد از گناه

وز فعل خویش خیره فروماند و شرمسار

عفوش کن و ببخش تو دانی که لایق است

تا جرم آفریده کرم ز آفریدگار

همانطور که این شاعر بزرگ اشاره نموده است یکى از دستورات خداوند به انسان ، روزه دارى است تا در سایه آن، انسان بتواند از هرگونه فساد و بیمارى مصون بماند و با رهانیدن خود از دام هاى شیطان، خود را در مسیر انبیا و ائمه(ع) قرار دهد. قرآن این دستور را این گونه بیان مى­فرماید: (هان اى کسانى که ایمان آورده اید، روزه بر شما واجب شد و این دستور نه تنها درباره شما بلکه یک سنت الهى است که به پیامبران گذشته و پیروان آنان نیز ابلاغ شده; پس روزه بگیرید. امید است بدین سبب متقى گردید). عطار در این سروده متذکر شده است که انسان علاوه بر جنبه مادی و جسمی، دارای جنبه معنوی و روحی نیزهست و یکی از برنامه­هایی که جنبه معنوی دارد، تقوا و پرهیزگاری است؛ به این معنا که اگر انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوی ارتقاء دهد و به عالم طهارت و رفعت متصل کند، اولین چیزی که باید بدان ملتزم شود، جلوگیری از افسار گسیختگی نفس است. بهترین، نزدیک ترین، مؤثرترین و عمومی ترین راهی که افراد را در این امر (تقوا) می تواند کمک کند، روزه است که با پرهیز از خوردن، آشامیدن و لذات مادی، علاوه بر این که نیروی خویشتن داری از گناهان در انسان قوت می گیرد، به تدریج بر اراده خود مسلط می­شود و در برابر هر گناهی عنان اختیار را از کف نمی­دهد. روزه پلى است که انسان را از رودخانه مسموم هواى نفس عبور داده، به ساحل سعادت مى­رساند و انسان با تمسک به این موهبت الهی خویشتن را از مهلکه های هراسناک نفسانیت مصون می سازد. ماه رمضان ویژگى ها و خصوصیات بى نظیرى دارد که هیچ کدام از زمان ها آن خصوصیات را ندارد؛ شب، روزه، ساعات و لحظات ماه خدا برتر از همه زمان ها است. چنان که پیامبر(ص) می فرماید:هان اى مردم، بیدار باشید که ماه خدا با کوله بارى از نعمت ها و رحمت ها و مغفرت هاى الهى به سوى شما روى آورده است. رمضان ماهى است که در نزد خداوند از همه ماه­ها برتر و بالاتر است. روزهاى آن با فضیلت ترین رو­زها و شب­هایش بالاترین شب­ها است. ساعت­هاى این ماه، بهترین ساعات و لحظات است. رمضان ماهى است که همگى شما به میهمانى خداوند دعوت شده­اید و این نعمت بزرگ خداوند است که شما را در این ماه قرار داد.

هدایت بالاترین نعمت ها است و این هدیه اى است که خداوند در این ماه به مؤمنان تقدیم کرده­ است .کدام نعمت بالاتر از این که آدمى در کنار سفره گسترده خداوند حضور یابد و روح پژمرده خود را با آب حیات معنوى جان ببخشد واز اسارت دنیا و مادیات رها گردد و بر قله آزادى سرود حق سردهد. کدام نعمت بالاتر از این که انسان زندگى حیوانى و هوس هاى شیطانى خویش را به فراموشى سپرده و راه را براى رشد و تکامل معنوى خویش هموار سازد و بالاخره کدام نعمت بالاتر از این که آدمى تکامل به سوى خدا را دریابد و یقین کند که ارزش او بسیار والاتر و بالاتر از آن است که فقط از نظر مادى خود را بى نیاز کند و همه چیزش در مسائل و نعم دنیوى خلاصه شود. روزه باعث مى­شود که آدمى بر نفس سرکش خویش لجام زند و تمایلات و خواهش هاى نامشروع و نامعقول نفس را تحت کنترل درآورد. ما وقتى به نقش خاص روزه در تهذیب نفس واقف مى­گردیم که بدانیم تمام آنچه را که برخلاف مقام انسانیت در چهار گوشه جهان واقع مى­شود، ناشى از خودخواهى­ها و هواهاى نفسانى و تمایلات شیطانى است و تا انسان از این امیال و شهوات رهایى نیابد، ظلم و ستم و فساد و قتل و غارت و گناهکارى ادامه خواهد داشت. روزه عاملى است که انسان با استفاده از آن مى­تواند بر خواهش هاى نفسانى غلبه کند و بر تمام اعضا و جوارح خویش حکومت براند و هوا و هوس­هایش را تحت کنترل در­آورد. انسان تا اسیر تمایلات نفسانى است، هرگز روى سعادت و فلاح را نخواهد دید، چرا که هوا و هوس­ها و دل بستگى­ها و وابستگى­ها، زنجیرهاى ثقیل و سهمگینى هستند که روح آدمى را به اسارت خود در مى­آورند و تا این زنجیرها از هم نگسلد، روح انسان از قید و بندهاى بردگى و اسارت رهایى نخواهد یافت. روزه شوق به خوبى ها و سبقت در حسنات را در وجود انسان مى پروراند و جان انسان را در مسیر نسیم­هاى رحمت الهى قرار مى دهد.

عطار نیشابوری ماه رمضان را  آینه تمام نمای رحمت بی منتهای الهی می­داند؛ ماه مبارکی که گذشت ایام جنبه ها و جلوه­های افزون تری از برکات و فواید آن را بر جهانیان آشکار می­سازد و در ضیافت با شکوه پروردگار عالیمان، به انسان فرصت داده می­شود تا از درهای آسمانی که به روی او گشوده شده است وارد شود و مشمول رحمت بی پایان آفریدگار جهانیان واقع گردد. وی در سروده ای بسیار دل انگیز و روح پرور حدیث دیگری از عاشقی و دلدادگی انسان به مولا و پروردگار خویش را زمزمه کنان برگوش جان می­نوازد و این نوای عاشقانه را سر می­دهد:

جانا، حدیث حسنت، در داستان نگنجد 

رمزی ز راز عشقت، در صد زبان نگنجد

سودای زلف و خالت، در هر خیال ناید

 اندیشه? وصالت، جز در گمان نگنجد

هرگز نشان ندادند، از کوی تو کسی را

  زیرا که راه کویت، اندر نشان نگنجد

آهی که عاشقانت، از حلق جان برآرند 

هم در زمان نیاید، هم در مکان نگنجد

آنجا که عاشقانت، یک دم حضور یابند 

دل در حساب ناید، جان در میان نگنجد

اندر ضمیر دلها، گنجی نهان نهادی

 از دل اگر برآید،در آسمان نگنجد

عطّار وصف عشقت، چون در عبارت آرد

 زیرا که وصف عشقت، اندر بیان نگنجد

به قلم فهمیه بافنده