چرایی و چگونگی امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر بزرگ ترین واجب دینی/ تضمین کننده حیات طیبه نظام
قلمدون - انتقاد با نهی از منکر تفاوت هایی دارد؛ زیرا هر انتقادی نهی از منکر نیست و تفاوت دیگر اینکه پشتوانه اصلی انتقاد، حکم عقل است، اما پشتوانه اصلی نهی از منکر ، حجت شرعی است. یعنی نهی از منکر در قبال تکلیف و وظیفه شرعی صورت می گیرد. ارزش انتقاد سازنده و نصیحت دل سوزانه به حدی است که امام علی (ع) آن را از جمله حقوق حاکم اسلامی بر مردم می داند.
بر مبنای احادیث، امر به معروف و نهی از منکر را می توان بزرگ ترین واجب دین اسلام نام نهاد. فریضه ای که بر پایی دیگر واجبات دین بر آن بستگی دارد.
هر کس خدای حکیم خیر او را بخواهد انتقادپذیر می گردد. انتقاد با نهی از منکر تفاوت هایی دارد؛ زیرا هر انتقادی نهی از منکر نیست و تفاوت دیگر اینکه پشتوانه اصلی انتقاد، حکم عقل است، اما پشتوانه اصلی نهی از منکر ، حجت شرعی است. یعنی نهی از منکر در قبال تکلیف و وظیفه شرعی صورت می گیرد. ارزش انتقاد سازنده و نصیحت دل سوزانه به حدی است که امام علی (ع) آن را از جمله حقوق حاکم اسلامی بر مردم می داند. آری تعاملات افراد باید بر اساس خیرخواهی برای یکدیگر باشد.
امیرالمؤمنین علی(ع) می فرمایند: ( آن کس که به حساب نفس خویش پردازد، خود را در تاریکی ها ، سرگردان و در هلاکت افکنده است... و شیاطین ، او را به سرکشی و طغیان می کشاند و رفتار زشت او را در دیده اش زیبا می نمایانند.)
اگر نظری به کار آمر و ناهی بیفکنیم، به جای اینکه بگوییم موضوع به او مربوط نبوده و حق مداخله ندارد، او هم می توانست مانند بقیه از کنار قضیه رد شود و هیچ اهمیتی به خطا ندهد و باید سکوت می کرد و به خود می گفت: ( به من چه ارتباطی دارد؛ بگذار هر چه می خواهد بکند، حتی اگر اشتباه است.) اما اگر کمی تأمل کنیم متوجه می شویم که او نتوانسته بی تفاوت بماند زیرا وجدانش نمی گذارد. پس برایش اهمیت داشته است که موضوع را گوشزد کند.
او حتی با وجود اینکه احتمال برخورد نامناسب را هم پیش بینی می کند، اما باز هم بی تفاوت نمی ماند و سکوت نمی کند و برخود واجب می داند که وظیفه شرعی و دینی خود را انجام دهد. پس اگر کمی به خودآییم و موضوع را درک کنیم ، فوری نباید جبهه گیری کنیم ، بلکه بهتر است باور کنیم که همه ما ممکن است به خطا برویم و قبول کنیم هر امر به معروف و نهی از منکری که دیگران به ما می کنند نه از سر خصومت و نه از مداخله در امور شخصی است بلکه از وجدان بیدار و دینداری فرد نشأت گرفته است. به قولی " هر چه برخود نمی پسندی برای دیگران نیز نپسند."
حجت الاسلام زهرایی مسئول طرح تذکر لسانی ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر معتقد است : ( عالی ترین اقدام فرهنگی در مقابل تهاجم فرهنگی ، فریضه امر به معروف و نهی از منکر است . ایشان حتی این فریضه را از برپایی نماز مهم تر می داند .
آری آحاد جامعه در هر موقعیت اجتماعی که باشند در مقابل هر معروف و منکری ، دو وظیفه دارند؛ یکی آنکه باید خود عامل معروف باشند و از منکر دوری کنند و دیگر آنکه مردم را به آن معروف دعوت کنند، آنها را تشویق کنند تا به آن عمل پسندیده گرایش و تمایل پیدا کنند و در نهایت به آن عمل کنند.
درنهج البلاغه از امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) آورده شده که :
«همه کارهای خوب و جهاد در راه خدا ، در برابر امر به معروف و نهی از منکر چون قطره ای است در مقابل دریای عمیق ، امر به معروف و نهی از منکر ثواب را دو چندان و پاداش را عظیم می سازد.»
آمران و ناهیان بایستی با لطافت و هوشیاری ، بهترین و کارآمدترین روش را برای اجرای وظیفه امر به معروف و نهی از منکر انتخاب کنند تا بیشترین تأثیر را در مخاطب ایجاد کند. زیرا گاهی مشاهده می شود که در روش لسانی ، شخص مقابل پرخاشگری بروز می دهد، در صورتی که یک یادداشت کوتاه می تواند فرد را به تعمیق در رفتارش ترغیب کند. چنانچه در قرآن کریم آمده است:
« اگر گروهی از مردم جلوی فتنه و فساد دیگران را نگیرند همه زمین به فساد کشیده می شود» پس سکوت و از کنار خطار گذشتن راه درستی نیست و تذکر به صورت نوشتاری را می توان از جمله شیوه هایی بر شمرد که واکنش های تند در مقابل آمر و ناهی را می کاهد. چون هدف از امر به معروف و نهی از منکر اصلاح و بهبود است. پس باید شیوه هایی را برگزید که منجر به بهترین واکنش ها شود.
حضرت سید الشهدا (ع) فرموده اند:
« آمر باید خیرخواه مردم باشد و انگیزه او سوز درونی و غیرت دینی باشد ، او باید با مردم مهربان و رفیق باشد و باید با لطافت و محبت مردم را به کار خیر دعوت کند. گفتارش نیکو باشد ، او باید بداند هر کس خلق و خویی دارد و با هر کس باید به طرز خاصی سخن گفت ، او باید از حیله های نفسانی آگاه باشد تا مبادا در قالب امر به معروف و نهی از منکر به اهداف شومی کشیده شود. اگر در راه امر به معروف و نهی از منکر ضربه ای دید مأیوس نشود و پشتکار داشته باشد ، اگر مردم آزاری دید انتقام نگیرد شکایتی نکند، غیظ او برای نفس نباشد، بلکه برای خدا و به علت تحقق کار زشت باشد نه اینکه چرا شأن و مقام مرا مراعات نکرده اند»
شهید بهشتی در بحث معروف و منکر شناسی گفته اند: « گاهی مجرای شناخت معروف و منکر از محدود مسئولیت فرد خارج است و از حدود آگاهی های فردی فراتر می رود و تنها مقام رهبری است که می تواند بگوید امروز این کار مصلحت است ، معروف است .»
همچنانکه رهبر انقلاب یکی از مهم ترین مصادیق حماسه سیاسی را شرکت در انتخابات برشمرده و این یعنی یکی از معروف های مهم اولویت دار جامعه و در مقابل عدم شرکت در انتخابات به منزله یکی از منکر مهم خواهد بود.
امام خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی فرموده اند:
« بالاترین تخلف ها و منکرات آن تخلف ها و جرایمی است که پایه های نظام را سست می کند. نا امید کردن مردم ، نا امید کردن دل های امیدوار ، کج نشان دادن راه راست ، گمراه کردن انسان های مؤمن و با اخلاص ، سوء استفاده کردن از اوضاع و احوال گوناگون در جامعه اسلامی ، کمک کردن به دشمن، مخالفت کردن با احکام اسلامی ، تلاش برای به فساد کشاندن نسل مؤمن و ... منکرات اینهاست . منکرات اخلاقی ، منکرات سیاسی، منکرات اقتصادی و غیره. پس در همه موارد ، امر به معروف و نهی از منکر از واجبات است . زیرا تضمین کننده حیات طیبه نظام اسلامی خواهد بود.
نویسنده : ناهید زندی پژوه
منابع:
1)اصلی ، رویا . راهی دیگر . نشریه راه رشد. شماره 159 فروردین و اردیبهشت 1392
2)ره اصلی ، زاویه نگاه، همان منبع
3)رشمه ، جواد ، ترازوی نقدپذیری ، همان مبنع
4)بحارالانوار ، جلد 97 ص 83
5)نهج البلاغه
6)همایش سراسری ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر
