نگاهی بر تأثیرات اجتماعی روزه داری  بر فرد و جامعه
رمضان فرصتی برای پاسخ گوی به متعالی ترین نیازهای  روح بشر

ماه مبارک شعبان که متعلق به پیامبر بزرگ اسلام است با تمام خیرات و برکاتش به اتمام رسیده است و عطر دل انگیز رمضان مشام جان را نوازش می دهد. یکبار دیگر رمضان از راه رسیده است ؛ ماهی که خداوند با بهترین شادباش ها و کرامات با دستی بخشنده و نگاهی مهربان، میزبان بندگانش است و چه نیکو ضیافتی است در محضر حضرتش که همانا سعادت و نیک بختی را به ارمغان می آورد.
بارها و بارها شنیده ایم که رمضان ، نقطه رهائی انسان از قیود گناهان ، رذائل اخلاقی و هموار کردن مشکلات اجتماعی است؛ چرا که این ماه، مسیری مطمئن برای گام برداشتن در راه  رسیدن به تعالی بشر است . هدفی غایی که قرب الهی و پیوند معنوی با پروردگار متعال سر منزل مقصود آن است.
علیرضا مالمیر- نویسنده و کارشناس طنین یاس
اما این پیوند معنوی بین بنده و معبود، حاصل نمی شود جز با قبول بندگی مطلق خداوند و سر نهادن به خواست و اراده او که تضمین کننده خوشبختی و عاقبت به خیری انسان است. عاقبت به خیری که در سلامت فردی و اجتماعی افراد ظهور و بروز خواهد داشت.
در این راه ، عبادت شایسته ترین پاسخ به متعالی ترین نیاز روح انسانی به شمار می آید؛ کسی که بندگی خدا را به جای بیاورد، روح والای انسانی خویش را محترم شمرده است و به یقین اگر تک تک افراد جامعه ای اینچنین باشند؛ آن فضای اجتماعی از نظر جسمی و  روحی در سلامت خواهد بود .
خوب می دانیم که: اگر در جامعه ای رذائل اخلاقی جای خود را به فضائل اخلاقی بدهد، بسیاری از مشکلات موجود از میان خواهد رفت. در جامعه ای که افسردگی، پریشان احوالی، سر درگمی، احساس پوچی و روزمرگی جای خود را به نشاط ، شادابی و احساس امید بدهد، دیگر اجتماع باری به هر جهت نخواهد شد و این درحالیست که همه ما خوب می دانیم، بسیاری از بیماری های جسمی منشا روحی دارند و هر چقدر که فکر خسته و پریشان باشد؛خواه ناخواه شرایط ابتلا به امراض جسمانی بیشتر خواهد شد.برای مثال تجربه ثابت کرده است؛ افرادی که از رذیلت اخلاقی به نام آز و یا طمع رنج می برند؛ در تکاپویی کاذب برای ارضا این بیماری نفسانی، دچار فرسودگی و خستگی مفرط شده و در نهایت امراض جسمانی مانند بیماری قلبی و ناراحتی اعصاب برآنها وارد می شود.
پر واضح است سلامت روحی و جسمی افراد جامعه و تعالی آنها منجر به سلامت اجتماع می شود و این موضوع محقق نخواهد شد جز در قرار گرفتن در مسیر عبادت و بندگی خداوند؛ بهترین مسیری  است که می تواند انسان را تا به قله نهایی هدف آفرینش و کمال انسانی برساند .
یکی از کارکردهای عبادت که بسیار به ان توجه و توصیه شده روزه است. آنجا که خداوند در قران کریم سوره بقره می فرماید: «ای ایمان آورندگان! روزه بر شما واجب گردید، آنسان که بر پیش از شما هم واجب شده بود. باشد که پرهیزکاری کنید».
نکته روان و زیبایی که در این آیه به چشم می‌خورد، لطافت بیان آن است. به دلیل دشواری روزه، خداوند از طرفی با خطاب «یا ایها الذین امنوا» و از دیگر سو با توجه دادن به این که روزه اختصاص به شما ندارد بلکه بر پیشینیان نیز لازم بوده است، مسلمانان را آماده انجام آن کرده است.
امام صادق (ع) در بیانی زیبا چنین می‌فرماید: لذت خطاب «یا ایها الذین امنوا» سختی و مشقت عبادت را از بین می‌برد. حضرت علی(ع) در نهج البلاغه  حکمت 252 در انجا که فلسفه عبادت را بیان می کند  وقتی به روزه می رسند می فرمایند: «خداوند روزه  را از این جهت تشریع نموده که روح اخلاص در مردم پرورش یابد. »
به راستی ! روزه، تمرین بندگی در مسیر زندگانی است. روزه به مانند تابلوی بزرگ ورود ممنوع برای عدم ورود پلشتی ها و زشتی ها و رذائل اخلاقی به بزرگراه قلب و وجود پاک انسانیت و یک "نه " مقتدرانه به نفس سرکش آدمی و تمرینی برای سعه صدر و ایثار در زندگی اجتماعی است.
از دیگر کارکردهای مهم و  به واقع فلسفه روزه، دست یافتن روزه دار به فرصتی برای کاوش کردن درون خود است تا به خود شناسی رسیده و پس از شناخت خود و پیدا کردن رذائل اخلاق مستتر در ضمیرش با پاک کردن این صفات نامبارک و آثار مخرب آن، بتواند خود را  اصلاح کرده تا علاوه بر تأثیرگذاری مثبت بر روند زندگی خود، بر جامعه و حرکت آن بسمت تعالی  نیز تاثیر مثبت بگذارد.
چرا که بیشتر گرفتاری های موجود در سطح اجتماع متاسفانه از حضور و وجود این امراض روحی است. بیماری های اخلاقی مانند حسد، کبر، طمع، غیبت، تهمت و... که هر کدام کارکردی تخریبی بر توده های اجتماعی جامعه می گذارد.
مخلص کلام می توان گفت: روزه دارای آثار متعدد اجتماعی را در پی دارد که از مهم ترین کارکرد های  آن می توان به: تقویت باورهای دینی، درک شرایط افرادبی بضاعت، کسب آرامش قلب،  زاینده حالات پریشانی روحی در اجتماع،  تمرینی برای مسئولیت پذیری،احیاء فرهنگ سحرخیزی و ... اشاره کرد که در ذیل به شرح آنها می پردازیم

تقویت باورهای دینی: از اثار اجتماعی روزه می توان تقویت باورهای دینی جامعه را عنوان کرد . در این ماه مواردی مانند ایثار و گذشت، شرکت در نماز جماعت و مجالس دعا و انس با خدا، احترام به یکدیگر، پرهیز از دروغ، عفت کلام در برخورد با یکدیگر و از این دست موارد که در عمق باور جامعه اسلامی نفوذ کرده می توان نام برد.
در ماه رمضان ، شرکت در نماز جماعت رونق بیشتری دارد . انجام این فریضه الهی می تواند کارکردی اجتماعی در جامعه اسلامی به همراه داشته باشد . از این نوع کارکردها می توان به باخبرگیری مسلمانان از یکدیگر ، کمک به رفع مشکلات نیازمندان ، بالا رفتن حس همیاری و تعاون در بین نمازگزاران و از طرفی نمود و بروز یافتن جلوه های مختلف ایثار ،و گذشت و احترا به یکدیگر و حقوق سایرین را نام برد که  همه این موارد مصداق تقویت باورهای دینی است.
درک شرایط افرادبی بضاعت: با روزه گرفتن و تحمل گرسنگی و تشنگی توجه افراد جامعه به مستمندان بیشتر می شود ، چرا که روزه داری باعث می شود درک و لمس شرایط سخت این گروه از جامعه برای ما بیشتر شده و در نتیجه با انگیزه بیشتری دست حمایت به سوی این قشر آسیب پذیر دراز کنیم .
مایه تسکین قلوب: یکی از کارکردهای عبادت رسیدن به سکینه قلبی یا  همان ارامش درونی است که با الا بذکرالله تطمئن القلوب حاصل می شود. در این ماه به خاطر نزدیکی بیشتر با خداوند و بهرهمندی از طعم لذت بخش بندگی،  آرامشی به انسان دست می دهد که شاید حلقه گمشده او در این دوران پرتلاطم باشد .
عبادت سدی در برابر  پریشانی حالات روحی در اجتماع: با توجه به لذت عبادت خالق که صحنه زیبایی را رقم می زند فرد با انجام دستورات الهی و فارغ از دغدغه های فکری و روحی به یک نشاط درونی که منشا ایمانی دارد دست پیدا می کند و همین نشاط و طراوت در زندگی اجتماعی وی و در مواجهه با مردم نمود پیدا کرده و دیگر خبری از بیقراری و پریشان احوالی در فرد و به تبع وی در جامعه نخواهد بود.
تمرینی برای مسئولیت پذیری: گرفتن روزه به نوعی باید ها و نبایدها را برای فرد روزه دار رقم می زند. در ساعات روزه داری خوردنی ها و آشامیدنی ها در اطراف ما وجود دارد و ما از آنها امساک می کنیم که این خود تمرینی است برای پذیرش مسئولیت و امانت داری و پرهیز از خیانت در ان که یک ودیعه از جانب خداوند برای ماست که می بایست در پذیرش این مسئولیت و نگهداری از ان نهایت تلاشمان را بکار گیریم. پیامبر بزرگ اسلام می فرمایند: «روزه امانت است، پس باید هرکس امانت خود را نگه دارد.»
احیاء فرهنگ سحرخیزی: اثرات سحرخیز بودن ؛ بر هیچ کسی پوشیده نیست و همه افراد به این موضوع اذعان دارند که سرزندگی و شادابی در زندگی اجتماعی و فردی افراد نقش موثری دارد و بیدارشدن در سحرهای ماه رمضان برای صرف سحری و نماز و دعا خود تمرینی برای استمرار این فرهنگ ارزشمند در بعد از این ماه محسوب می شود.
فرصتی برای بالابردن سعه صدر در محیط اجتماع: روزه تمرینی برای بالابردن درجه صبر در افراد یک جامعه است. با روزه گرفتن در مقابل انچه که میبینیم  از خوردنی ها و آشامیدنی ها  صبوری پیشه می کنیم  و با گفتن "نه " ایی با صلابت به نفس سرکش انسانی تا زمان افطار سعه صدرمان را تقویت می کنیم و با این کار که نوعی نمایش قدرت ایمان در برابر شهوات است نه تنها در بحث خوردن و آشامیدن بلکه در تمام شئون زندگی افسار نفس یاغی را کنترل خواهیم کرد.
کاهش سطح بزه وجرائم درحوزه اجتماعی:همه ساله طبق اعلام مراجع انتظامی ودستگاه های ذی ربط با شروع ماه مبارک رمضان، بسیاری از جرائم متداول کاهش میابد. در این ماه اساسا داشتن تقوا و لذت بندگی انسان را از انجام گناه و اعمال منافی عفت در جامعه باز می دارد و خود این موضوع عاملی برای کاهش جرائم  از قبیل سرقت، جنایت و نزاع تلقی می شود و روزه باعث می شود زیر ساخت های انجام ناهنجاریهای درون جامعه از میان برود.
گسترش سنت حسنه صله رحم: یکی از فرصت های زیبا در این ماه مبارک گستردن سفره های افطاری است . مراسمی که می بایست مراقب بود به سمت تجملگرایی و افراطی گری، اصراف  نرود تا کارکرد واقعی خود در استحکام پیوندهای خانواددگی و استمرار دوستی ها زیاد شود. همچنین اکرام ایتام و مستمندان که یک سنت و باور دینی در اسلام که یادگار کرامت اهل بیت(ع) است در این ماه صورت می پذیرد که خود نمونه بارز محبت  وابراز علاقه به همنوع و زبانی عملی در بیان این حقیقت است که ایتام را هرگز فراموش نخواهیم کرد.
زدودن رذائل نفسانی ازخویشتن: ماه مبارک رمضان در واقع ماه پالایش و آلایش انسان از اغیار است. اساسا رسیدن به سلامت و بهداشت روانی در جامعه فقط از طریق تزکیه درونی اتفاق می افتد. متاسفانه صفات بد که درون انسان وجود دارد بر اندوه و الام درونی فرد و بالتبع اجتماع تاثیر بسزائی دارد.
رذائلی مانند تکبر، حسادت، طمع و... رشد منفی یک جامعه اسلامی را رقم خواهد زد. به واقع گرفتاری هایی که لایه های اجتماع با آن دست به گریبانند؛ نشات گرفته از صفات بد موجود در ادمی است که این ماه فرصت مناسبی برای زدودن این رذائل و جایگزین شدن صفات حسنه ای مانند برادری، کمک به یکدیگر، ایثار، محبت با توجه به تمرین بندگی و انسانیت دراین ماه خواهدبود.