قلمدون:

در 15 آیه از قرآن، سجده وجود دارد. با شنیدن یا خواندن چهار آیه، سجده واجب می‌شود. در یازده آِیه دیگر سجده مستحب است.

چهار سوره‌ای را که سجده واجب قرآنی دراند « سوره عزائم» می‌نامند.

سجده های واجب در این آیات وجود دارد:

1. آیه 15 سوره سجده ( جز 21) « "إِنَّمَا یُؤْمِنُ بِآیَاتِنَا الَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ»
2. آیه 37 سوره فصلت( ج 24) « وَ مِنْ آیاتِهِ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ لا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَ لا لِلْقَمَرِ وَ اسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذی خَلَقَهُنَّ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ»
3. آخرین آِه سوره نجم ( جز 27)  « فَاسْجُدُوا لِلَّهِ وَاعْبُدُوا»
4. آخرین آِیه سوره علق ( جز 30 ) « کلا لا تطعه و اسجد و اقترب»

 

با خواندن یا شنیدن هر یک از این چهار آیه باید فوری سجده‌های واجب نیز با علامت ( سجده واجبة) در انتهای آیه و یا در کنار صفحه قرآن رو به روی آیه سجده، مشخص شده است.

برای انجام سجده واجب تلاوت، وضو و رو به قبله بودن لازم نیست. گفتن ذکر سجده هم لزومی ندارد. در صورت تمایل می‌توان ذکرهای مختلفی را در سجده گفت. خواندن این ذکر در سجده تلاوت توصیه شده است. « لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ حَقًّا حَقًّا ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ اِیماناً وَ تَصْدِیقاً ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ عُبُودِیَّةً وَ رِقًّا سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقًّا لا مُستَنْکِفاً وَ لا مُسْتَکْبِراً ، بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خائِفٌ مُسْتَجِیرٌ»

ترجمه« حقیقتا هیچ معبودی جز خداوند نیست، با ایمان و تصدیق( اقرار می‌کنم که) هیچ معبودی جز خداوند نیست. از روی عبودیت و بندگی( اقرار می کنم که) هیچ معبودی جز خداوند نیست. ای پروردگار من، برای تو از روی عبودیت و بندگی، سجده می‌کنم نه با حالت سرپیچی و نه متکبرانه چرا که من بنده ناتوان هراسان و پناهنده( به تو) هستم.»

چرا هنگام قرائت چهار آیه از سوره‌های عزائم باید سجده کنیم؟

مهم ترین علتی که برای سجده در چهار سوره سجده‌دار می‌توان ذکر کرد، سنت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است، یعنی روایت‌هایی که از امامان معصوم(ع) صادر شده است، ابوبصیر از حضرت امام صادق(ع) روایت کرده است که فرمود: اگر چیزی از آیات عزایم چهارگانه( آیات سجده‌دار در چهار سوره علق، نجم، سجده، فصلت) خوانده شد و تو آن را شنیدی، بی‌درنگ سجده کن، در هر حال که باشی، چه بدون وضو، چه جنب و چه زنی که در حال عادت است، اما در سایر آیات سجده‌دار قرآن( غیر از چهار سوره مذکور) اختیار داری که سجده کنی یا نکنی.

علت سجده کردن آن است که در این آیات، دستور سجده آمده است و یا مؤمنانی را وصف می‌کند که وقتی متذکر آیات قرآن می‌شوند، سجده می‌کنند.

سجده‌های مستحب در تلاوت

پس از خواندن این آیه‌ها مستحب است که قاری و شنونده قرآن، سجده کنند:

1. آیه 206 سوره اعراف
2. آیه 15 سوره رعد
3. آیه 48 سوره نحل
4. آیه 107 سوره اسراء
5. آیه 58 سوره مریم
6. آیه 18 سوره حج
7. آیه 77 سوره حج
8. آیه 60 سوره فرقان
9. آیه 25 سوره نمل
10. آِه 24 سوره ص
11. آیه 21 سوره انشقاق

احکام فقهی سجده واجب

• با خواندن تمام آیه سجده یا شنیدن آن، سجده واجب می‌شود. با شنیدن از بچه یا کسی که قصد تلاوت ندارد یا ضبط صوت، رادیو یا نوار ، سجده کردن واجب نمی‌شود. ولی احتیاط سجده است، اگر تنها آنها را بشنود ( به گوش او بخورد بدون آنکه قصد شنیدن داشته باشد) اگر چه سجده واجب نیست ولی احتیاط آن است باز سجده کند و باید پیشانی را روی چیزی بگذارد که سجده بر آن جایز است.
• در سجده واجی قرآن نمی‌شود بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد، ولی سایر شرایط سجده را که در نماز است، لازم نیست مراعات کنند.
• سوره‌های سجده‌دار را نباید در نماز خواند، زیرا موجب بطلان نماز می‌شود.
• بر فرد جنب و حاحض حرام است که حتی یک آیه  و کلمه از این سوره ها را قرائت کند چه آیه سجده باشد یا آیات دیگر این چهار سوره.
• اگر آیه سجده را با چشم نگاه کرده و درون دلمان بخوانیم سجده واجب نیست.
• در سجده واجب قرآن لازم نیست، بدن و لباس طاهر باشد، داشتن وضو نیز لازم نیست.
• در سجده واجب قرآن رو به قبله بودن لازم نیست و یک سجده کفایت می‌کند، آیه یا دعای خاصی واجب نیست، بلکه نبابر نظر حضرت امام خمینی(ره) ( هر گاه انسان، در سجده واجب قرآنی، پیشانی را به قصد سجده بر زمین بگذارد، گر چه ذکر نگوید، کافی است و گفتن ذکر مستحب است.
• گوش دادن زن حائض به سوره و آیه‌ای که سجده واجب دارد جایز است و اگر آیه سجده را بشنود باید در همان حال سجده کند.
• کسی که سجده‌‌های واجب قرآن را به جا نیاورده است باید قضای سجده‌ها را به جا آورد.

هنگام سجده واجب تلاوت، داشتن حجاب برای خانم ها لازم نیست.

وَ آخِرُ دَعوانا اَنُ الحَمدُ لُلُه رَب العالمینَ وصلی اللَهُ عَُلُی مُحَمَد وَ آلِهِ الطاهِرینَُ

منابع:

منظومه شاطبیه اثر شیخ شاطبی از دانشمندان اندلس است

حر عاملی ، وسائل الشیعه، ج 4 ص 88 باب 42 حدیث 2

توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی) ج 1 ص 595 مساله 1097

امام خمینی، تحریر الوسیله ج 1 ص 40

امام خمینی، تحریر الوسیله ج 1 ص 169

امام خمینی رساله توضیح المسائل مسأله 1098

انتهای پیام/ ت